Rocinha, de grootste favela van Rio de Janeiro

Aan de uitgang van favela Santa Marta ligt een pleintje. Op dat pleintje worden wekelijks spandoeken gehangen om reclame te maken voor feesten in het komende weekend. Deze keer hing er een banner met ‘Vem com chefe a festa’, een grote baile funk party met bekende mc’s in Acadêmicos da Rocinha. 

Dit leek me een de ideale gelegenheid om Rocinha eens te bezoeken, Rio’s grootste favela en één van de grootse favela’s van Zuid-Amerika. Er wonen naar schatting zo’n 150 000 mensen, samen gehokt op een bergheuvel. De meeste mensen die hier wonen komen oorspronkelijk uit het noordoosten van Brazilië.

Vanuit Botafogo is er een goede busverbinding omdat veel inwoners van Rocinha werkzaam zijn in de chiquere Zona Sul. Rocinha ligt een beetje verstopt achter een berg en is vanuit Ipanema niet zichtbaar. Toen ik met de bus aan het eind van de tunnel kwam werd ik overweldigd door het prachtige beeld. Het was reeds donker maar door de lichtjes had ik een goed zicht op de gigantische favela die de bergheuvel bekleedt.

Rocinha heeft niet zoals Santa Marta een kettingtreintje dat je naar boven brengt. Er zijn wel mototaxi’s, voor 2 reais kan je achterop op de motor. Het grootste deel van de favela is onbereikbaar voor vierwielige voertuigen. Er loopt één grote slingerweg doorheen de favela waarop vele smalle zijstraatjes uitkomen.

Zoals in veel favela’s is de ingangsweg aan de onderkant van de favela het drukst. Hier zijn de meeste winkels, bars en restaurants. Het is 10 uur ’s avonds en er is veel leven op straat. Ik stop één van de vele mototaxi’s die voorbij racet en vraag of hij me naar het hoogste punt wil brengen, ergens waar ik een mooi uitzicht heb.

Zeer behendig baant hij zich een weg tussen de andere voertuigen. Op sommige stukken loopt de weg zo steil dat ik me goed moet vasthouden aan de handvaatjes zodat ik niet achterover val. Na een tiental minuten rijden heb ik geen flauw idee meer op welke plek we ons ongeveer bevinden. Hij stopt een wijst me een plek vanwaar ik verrast wordt door een adembenemend zicht op Lagoa, het meer in Zona Sul dat aan de andere kant van de heuvel ligt. De lichtjes maken de contouren van het meer goed zichtbaar.

Hoe hoger je in de favela komt, hoe goedkoper de huisjes. De duurdere huizen en appartementen liggen meer aan de bodem van de heuvel. Dat is logisch, want hoe hoger je woont, hoe meer afstand je telkens moet afleggen om je te verplaatsen uit de favela.

Ik kan me goed voorstellen dat een favela een ideale basis is voor drugsbendes. Vele stukken zijn moeilijk bereikbaar. Als een politie een inval doet moeten ze altijd van beneden naar boven gaan, waardoor de men de politie al lang op voorhand ziet aankomen.

Oorspronkelijk werd Rocinha gecontroleerd door Commando Vermelho (CV), de eerste georganiseerde drugsbende van Rio die in de jaren ’70 ontstond in de gevangenis. Onder de toenmalige rechtse militaire dictatuur werden de eerste professionele drugsdealers samen opgesloten met politieke gevangenen van communistische partijen. Door het leed dat ze samen deelden en de wederzijdse steun die ze elkaar gaven ontstond er een sterke band tussen hen. De linkse opponenten leerden de dealers zelfstandig clandestiene organisaties opzetten. Na een ontsnapping uit de gevangenis introduceerden ze de filosofie van zelforganisatie op de straten.

De cocaïne die ze verhandelen komt uit Bolivia, Peru en Colombia, de wapens die ze gebruiken worden geleverd door Paraguay, Bolivia en Colombia.

Naast het dealen van drugs staat de drugsbende in voor orde en veiligheid in de favela. De onderliggende logica is dat ze aandacht van de politie willen vermijden, vrede is beter dan problemen voor de business. Diefstal, verkrachting en moord worden streng bestraft. Verder sponseren ze de gemeenschap met het geld dat ze verdienen en organiseren baile funk feestjes. Zolang je geen bedreiging bent voor hun business en de regels niet breekt zullen ze je met rust laten.

Later ontstonden er nog twee andere drugssyndicaten, Terceiro Commando (TC) en Amigos dos Amigos (ADA). Deze bendes strijden onderling om controle over de favela’s.

Na een bloederige bendeoorlog verloor CV in 2004 de macht over Rocinha en nam ADA het heft in handen. Op dit moment heeft CV terug controle in het bovenste gedeelte en controleert ADA het onderste gedeelte van Rocinha.

De invasie van de politie in 2011 en de installatie van UPP’s (permanent bemande politiestations) maakte een einde aan het regime van drugsdealers in de favela. In totaal zijn er 700 politieagenten en 9 politiestations verspreid over de favela.

Wapens zijn uit het straatbeeld verdwenen. Ondanks de pacificatie worden er echter nog steeds marihuana en cocaïne verhandeld, alleen gebeurt het nu meer verborgen. Sommige politieagenten worden nog steeds omgekocht zoals vroeger en laten de dealers - of trafficantes zoals ze dat hier noemen - hun gang gaan.

Rocinha vanuit de lucht met Lagoa op de achtergrond.

Als je in Rio bent moet je zeker Rocinha bezoeken, alleen al om het uitzicht. Het is niet nodig om dit in een georganiseerde toer te doen. Met oog op de wereldbeker en de olympische spelen heeft de overheid veel gedaan om de veiligheid voor toeristen te verbeteren, hoewel ik niet aanraad om diep in de favela rond te dwalen in kleine steegjes.