Het leven in de favela 'Santa Marta'

Santa Marta, een gemeenschap van ongeveer 7000 inwoners, is één van de steilste favela’s in Rio die uitkijkt over Botafogo. Momenteel woon ik in Rua Jupira, aan de voet van deze favela. Het is een drukke straat, want de favela heeft maar één ingang, en iedereen die favela binnenkomt passeert door deze zigzaggende straat.

Zicht over de hele favela.

Eerst vroeg ik me af of het wel veilig zou zijn om hier te wonen, maar een Braziliaanse vriend zei me dat het hier veilig is (naar Braziliaanse maatstaven dan), en gezien de vastgoedprijzen in Rio de pan uitswingen had ik niet zo veel opties. Met oog op de wereldbeker in 2014 en de olympische spelen in 2016 moest de stad een oplossing zoeken voor het veiligheidsprobleem in Rio. Daarom werden de favela’s in de buurt van toeristische plaatsen gepacificeerd, een succesvol project.

Overgang van straat naar favela.

Santa Marta was de eerste favela waar permanent bemande politieposten werden geïnstalleerd. Deze UPP’s (Unidade de Polícia Pacificadora) zorgen ervoor dat drugs en wapens uit de favela blijven. Na de pacificatie heeft de overheid geïnvesteerd in infrastructuur (o.a. elektriciteit, watervoorziening en hygiëne) om de levensomstandigheden te verbeteren.  Zo is er bijvoorbeeld een gratis draadloze internetverbinding over de heuvel.

In 2008 werd er een kabeltrein geopend, geen overbodige luxe voor de bewoners die helemaal boven wonen. Beeld je maar eens in dat je voor een kleine boodschap telkens die berg op en af moet klimmen. Boven op de berg staat een waterreservoir zodat iedereen lopend water heeft.

Zicht vanuit het treintje halverwege het traject.

Ook de vuilophaling is goed geregeld, er zijn vijf plaatsen met vuilbakken verspreid over de favela die dagelijks geledigd worden. Het afvalwater stroomt via kanaaltjes naar beneden. Echt hygiënisch is het niet, want ik zag er overdag een groot koppel ratten rondkruipen.

Afwatering, op sommige plaatsen hangt er een stank.

In deze favela worden rondleidingen voor toeristen georganiseerd, één van de bezienswaardigheden is het beeld van Michael Jackson, die daar de muziekclip They Don’t Care About Us heeft opgenomen.

  Michael Jackson in typische pose.

In het sociologische discours spreekt men vaak over de teloorgang van het gemeenschapsleven in de stad. In deze favela is de sociale cohesie heel sterk. Het voelt alsof je in een dorp woont waar iedereen zijn buren kent. De mensen helpen elkaar en delen zaken: wie geen TV heeft komt bij iemand anders kijken, wie een wasmachine of computer heeft laat deze ook door anderen gebruiken, etc. De mensen hebben het niet breed en steunen elkaar om te overleven. Dat houdt een gemeenschap tesamen. Het leven buiten de favela is anders dan daarbinnen, meer afstandelijk. Het is iets dat je moet ervaren om te begrijpen.

Even verfrissen met een ton water.

Aan het centrale pleintje staat een sambaschool waar elke zondagavond muziekoptredens worden gegeven en gedanst. Op vrijdagavond zijn er toneelvoorstellingen in Rua Jupira, de ingangsweg van de favela. Als de zon schijnt is er altijd muziek, barbecue, bier en zitten er mannen met kaarten te spelen aan een tafeltje.

Kapper

De favela is een dorp binnen een grootstad. De favela is ruimtelijk gesegregeerd van de stad en heeft haar eigen voorzieningen: er zijn winkeltjes, een bakker, een kapper, een kerkje, cafétjes, een pizzeria, een bibliotheek, een fietsenmaker, een voetbalveldje, …

 Voetbalveldje bovenaan de favela.

Als je 5 minuten uit de favela wandelt kom je in Botafogo of Humaitá. De overgang van favela’s naar dure wijken gebeurt niet geleidelijk maar bruusk.

Rijke mensen wonen in gated communities, en hebben vaak één of meerdere hulpjes in huis, om eten te maken, te kuisen, te wassen, etc. Sommige rijken bezien hen als lijfeigenen, iets wat nog afstamt uit het koloniale tijdperk. Armen daarentegen hebben vaak zelfs geen geld om schoenen te kopen en rommelen heel de dag in vuilnisbakken op straat op zoek naar een restje eten of water. De harde confrontatie met rijkdom van anderen werkt de onveiligheid in de hand.

De favela's die meer buiten het centrum liggen zijn gevaarlijker voor buitenstaanders. De overheid heeft een speciaal getraind team 'BOPE' (Batalhão de Operações Policiais Especiais) ontwikkeld dat ingezet wordt wanneer de politie het niet meer aankan, want de toestand in sommige drugsfavela's is quasi vergelijkbaar met een oorlogssituatie. Er zijn twee controversiële films gemaakt over BOPE, Tropa de Elite 1 & 2.

Het logo van BOPE is dreigend.

Inside tip voor de avonturiers: Als je in Santa Marta met het treintje naar boven gaat, kan je achter het laatste huisje nog verder te voet omhoog klimmen door de jungle.

Top van de favela.

Pas wel op aan de laatste huisjes. Ik werd daar omsingeld door drie blaffende honden, waarvan één mij tweemaal heeft aangevallen maar net niet gebeten. Pas na vele commando's van hun baasje was het mogelijk om ze te passeren.

Het is een klein en steil paadje dat niet overal even duidelijk is, maar het 360° uitzicht vanop de top is de moeite.

Zicht op suikerbrood.